همزمان با گرامیداشت هفته پژوهش، نشستی با عنوان راهکارهای ارتقا پژوهش در دانشکدگان علوم، با حضور معاون وزیر علوم و رییس سازمان پژوهش­های علمی صنعتی ایران، مدیر ارتباط با صنعت و جامعه دانشگاه تهران، روسای صندوق حمایت از پژوهشگران کشور، مرکز مطالعات و همکاری­های علمی و بین­المللی و  هیات رئیسه، اعضای هیات علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکدگان علوم  در تاریخ  20 آذرماه 1402 در تالار دهشور برگزار شد.

در ابتدای این نشست، دکتر رضا عامری، رئیس دانشکدگان علوم ضمن گرامیداشت هفته پژوهش ابراز امیدواری کرد که با برگزاری چنین نشست­هایی و تبادل نظر بین متخصصان بتوان گام مهمی در جهت ارتقا پژوهش در دانشگاه تهران به ویژه دانشکدگان علوم برداشت. رئیس دانشکدگان علوم با مروری بر مهمترین دستاوردهای علمی کشوردر 4 دهه پس از پیروزی انقلاب گفت: در این سال­ها شاهد تحولات چشمگیر در حوزه نظام علمی بوده ایم و دستاوردهای افتخارآمیزی کسب کرده­ایم. این افتخارات در حوزه­های آموزشی، پژوهشی و فناوری در حالی صورت گرفته است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره در تحریم­های شدید اقتصادی بوده ایم. یقینا یکی از اهرم­های کشور برای مقابله با این حجم عظیم از تحریم ها، پشتوانه­های علمی و نیروی انسانی بوده است. دکتر عامری یکی دیگر از دستاوردهای مهم علمی را قرار گرفتن در بین 10 کشور در زمینه تحقیقات سلول­های بنیادی دانست. ایشان پیشرفت در زمینه­های علوم هوا و فضا، ورود به باشگاه هسته­ای جهان، کسب رتبه چهارم تولید علم و فناوری نانو را از جمله دستاوردهای مهم علمی در 4 دهه اخیر برشمرد و افزود،  تربیت نیروی انسانی متخصص را می­توان یکی از مهمترین دستاوردهای نظام دانشگاهی در تمامی رشته­ها دانست؛ بیش از 20 میلیون فارغ­التحصیل دانشگاهی بطور بالقوه می­تواند سرمایه­ای بزرگ برای کشور باشد.

 

در ادامه، دکتر مجید سلیمانی دامنه، معاون پژوهش و فناوری دانشکدگان ضمن تبریک و معرفی برگزیدگان دانشکدگان علوم در سی و دومین جشنواره پژوهش دانشگاه تهران،  گزارشی از وضعیت پژوهش در دانشکدگان، و گزارشی آماری شامل مقایسه تعداد تعداد دانشجویان  و اعضای هیات علمی دانشکدگان با دانشگاه، تعداد محققان پسادکتری، تعداد طرح­های پژوهشی و رساله ها و ... ارائه کرد. در این گزارش بیان گردید که دانشکدگان علوم با همکاری کلیه اعضای هیات علمی و با استفاده از حمایت سازمان های خارج دانشگاه باید، به عنوان یکی از بخش های بزرگ دانشگاه تهران، تلاش بیشتری برای ارتقا سطح پژوهش داشته باشد و به دلیل آزمایش بنیان و به تبع آن هزینه بر بودن تحقیقات حوزه علوم پایه حتما از حمایت های مالی نهادهایی چون بنیاد علم ایران و مرکز مطالعات و همکاری های ملی و بین المللی وزارت علوم و..... بهره ببرد. در این راستا از روسای محترم دو نهاد فوق الذکر دعوت گردید تا با معرفی حمایت ها و امکانات مالی موجود در این دو مرکز، به توسعه تحقیق و پژوهش در حوزه علوم پایه کمک بیشتری نمایند.

در ادامه نشست، دکتر حسن زمانیان، معاون وزیر علوم و رئیس سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران، پس از  بیان مقدمه ای درباره پژوهش و فناوری در کشور، چهار گام  توسعه آموزش، توسعه پژوهش، کیفیت بخشی به پژوهش  و ورود به فناوری را به عنوان اصلی ترین موارد برای رسیدن به توسعه صنعتی برای همگام شدن با دنیا ذکر کردند. سپس ایشان به معرفی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی، که با هدف هدایت پژوهش کاربردی برای تولیدات محصولات صنعتی و حل مسائل کلان کشور راه اندازی شده، پرداختند. ایشان با معرفی برخی واحدهای فناور مستقر در این سازمان که از ایده های اعضای هیات علمی حمایت می کنند،  اعلام داشتند پژوهشگاه علاوه بر کمک برای تبدیل ایده ها به محصولات صنعتی،  از پژوهش های پایه و ادامه آنها تا حصول محصول یا حل مشکلات جامعه حمایت می کند. ایشان با اعلام نتیجه رصد پژوهشی در سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران، و کشف زمینه های پژوهشی مورد نیاز کشور که در سایت سازمان قابل مشاهده است، ایده هایی برای پژوهش اعضای هیات علمی و دانشجویان حوزه علوم پایه معرفی نمودند. دعوت ایشان برای شرکت در جشنواره خوارزمی بخش پایانی سخنان معاون وزیر علوم بود.

سخنران بعدی این نشست مدیرکل ارتباط با صنعت دانشگاه تهران، دکتر علیرضا بدیعی،  تعامل استاد با اداره ارتباط با صنعت را رکن اصلی حرکت به سوی کاربردی نمودن پژوهش ها  و علت اصلی دور ماندن از صنعت را تک بعدی بودن آموزش در دانشگاه اعلام کرد. از نظر ایشان، مدرک گرایی و آموزش محض عامل اصلی  محدودیت کاربرد پژوهش های علوم پایه در جامعه و صنعت است و جایگزینی مهارت گرایی با مدرک گرایی که تنها از طریق آموزش به همراه پرورش دانشجو ممکن است را عامل مهم در کاربردی کردن پژوهش های حوزه علوم پایه اعلام کردند. بازدیدهای علمی، همکاری دانشجویان برای تعلیم دانشجویان جدید، حمایت مالی دانشگاه، تعریف پروژه های کاربردی کوچک برای دانشجویان، تعریف دروس عملی کارآموزی و کارورزی برای دانشجویان، راه هایی بود که ایشان برای همکاری دانشگاه با صنعت عنوان کردند. از دیگر پیشنهادات این مدیر دانشگاه استفاده اعضای هیات علمی از فرصت مطالعاتی صنعتی در سایر سازمان های برون دانشگاهی، تشکیل هسته های پژوهشی و  برگزاری کارگاه ها و سمینارها بود.

سخنرانی آقای دکتر علی محمد سلطانی رئیس بنیاد علم ایران (صندوق حمایت از پژوهشگران) با جمله" ما تشنه طرح هستیم و محدودیت مالی نداریم " آغاز شد. این جمله نشان دهنده راه روشن حمایت از ایده ها و طرح های تحقیقاتی شاخص در حوزه علوم پایه است. ایشان با اذعان بر کندی داوری طرح ها، قول به تسریع این فرایند  در صندوق دادند. رئیس بنیاد علم ایران، با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب در خصوص علوم پایه، از نگاه مثبت این بنیاد به تحقیقات علوم پایه خبرداد و اعلام کرد سرمایه گذاری در علوم پایه مایه پیشرفت سایر علوم نیزخواهد شد. ایشان با اعلام اینکه دانشگاه تهران بیشترین حمایت را در طرح های تحقیقاتی دارد، اظهار امیدواری کرد که اعضای هیات علمی بتوانند با ارسال طرح های شاخص این جایگاه را در بنیاد علم ایران حفظ نماید. میزان حمایت این بنیاد از طرح های علوم پایه 20% کل حمایت های بنیاد بوده که با اعلام  ریاست بنیاد،  قصد افزایش این درصد به شرط ارسال طرح های تحقیقاتی مناسب وجود دارد. ایشان اظهار داشتند که حمایت صرفا مختص اساتید برجسته و ممتاز نیست و از کلیه اعضای هیات علمی حمایت خواهد شد. بنا به اظهارات این رئیس محترم، پژوهش های ارسالی باید به  نوعی در دست کم یکی از سه جهت زیر باشد: اولا باید به گونه ای باشد که دانشمندان ایرانی سرآمدی علمی در دنیا داشته باشند، دوما باعث حل مسائل داخل کشور با پژوهش و به صورت ریشه ای باشد و سوما باید تشویق کننده شرکت ها برای رقابت در سرمایه گذاری در بخش پژوهش گردد. رییس بنیاد علم ایران اعلام کردند، فراخوان هایی صادر خواهد شد که مبتنی بر نیازهای اساسی کشور یا براساس روندشناسی و آینده پژوهی یا موضوعات مهم چندرشته ای یا واگذاری ماموریت، برنامه ریزی شده اند. ایشان همچنین از طرح جدید اعطای کرسی های گروهی با اعتبار قابل توجه سالیانه،  طرح پژوهش های عمیق شرکت های دانش بنیان، ترویج علم  و پژوهش های مشترک سازمانی  به عنوان دیگر حمایت های صندوق یاد کردند.

آقای دکتر صدری نصب رئیس مرکز مطالعات و همکاری های علمی و بین المللی وزارت علوم تحقیقات و فناوری سخنران بعدی نشست بودند. ایشان به معرفی این مرکز  به عنوان متولی امور علمی و بین المللی وزارت علوم و مرجع اصلی هماهنگی عضویت در مجامع بین المللی  پرداخته و اعلام نمودند این مرکز  بخشی در وزارت عتف است که بیش از 80%  بودجه خود را برای پژوهش صرف می نماید. ویژگی فعالیت های این مرکز، تقاضامحور، نوآورانه و فناورانه و بین المللی بودن می‌باشد. از  مهمترین برنامه های حمایتی این مرکز  ICED  (استادان و پژوهشگران برجسته بین‌المللی و ایرانی مقیم خارج از کشور با هدف تدریس در دانشگاه‌ها یا مراکز علمی- پژوهشی داخل کشور)، سیمرغ (به منظورفراهم‌آوردن زمینه‌های لازم برای آشنایی، تبادل علمی و همکاری صاحب‌نظران دیگر کشورها در حوزه‌های مختلف علم و فناوری با داخل کشور)   و ICARD  (با هدف ارتقاء کیفیت فعالیت‌های تحقیقاتی داخلی بخصوص پروژه‌های دکتری، تشکیل شبکه مجازی با استادان و پژوهشگران ایرانی مقیم خارج از کشور، ارتقاء جایگاه ایران در شاخص‌های توسعه علم و فناوری بین المللی، گسترش روابط بین‌ المللی علم و فناوری در قالب همکاری افراد حقیقی، و دستیابی به اهداف علمی– فناوری خاص)  و برنامه  ICRP  (ارتقای کیفیت برنامه‌های پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به ‌منظور تسهیل ارتباطات علمی میان پژوهشگران فعال در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی داخل کشور و پژوهشگران خارجی  در قالب پروژه مشترک، تبادلات علمی بین‌المللی) و برنامه جندی شاپور (ارتقا و گسترش همکاری‌های پژوهشی علمی و فنی پیشرفته میان پژوهشگران دو کشور ایران و فرانسه)  بود که مورد اشاره  دکتر صدری نسب قرار گرفت.  سپس ایشان به معرفی مجامع بین المللی سرن، سزامی و تواس به عنوان مجامعی که ایران نیز در آنها عضویت دارد پرداختند.


خانم دکتر فرنوش فریدبد، عضو هیات علمی دانشکدگان علوم، آخرین سخنران این نشست بودند و در خصوص شاخص های علم سنجی در جهان سخن گفتند. ایشان به این موضوع اشاره کردند که علم سنجی حوزه مطالعاتی نسبتا جدیدی است که به تحلیل اسناد علمی و ارزیابی فعالیت های علمی-پژوهشی در چهار سطح نویسندگان (محققین)، موسسات (دانشگاه ها)، نشریات و کشورها می پردازد. در علم سنجی مدرن که از سال 1956 میلادی مطرح شد، محققان بسیاری در این حوزه بر آن شدند که با ارایه شاخص هایی کارآمد به مقایسه کمی و کیفی فعالیت های پژوهشی در کوتاه مدت و بلند مدت بپردازند تا تصمیم گیرندگان و قانونگذاران بتوانند به مقایسه علمی تر دستاوردهای کشورها در حوزه پژوهش و فناوری بپردازند و سرمایه گذاران در بخش های مناسب تر سرمایه گذاری نمایند.  دکتر فریدبد افزودند، امروزه در کشورهای توسعه یافته به دنبال بررسی میزان سرمایه گذاری در تحقیقات و بررسی بازگشت سرمایه و اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم آن ها در اقتصاد کشورها هستند. ایشان همچنین به معرفی بخش های مختلف موسسه اطلاعات علمی (Clarivate Analytics) پرداختند و بخش Essential Science Indicator))  ESI را  بررسی کردند. با استفاده از شاخص های این بخش می توان مقالات با ارجاعات بالا، مقالات داغ، دانشمندان یک درصد برتر، موسسات یک درصد برتر، کشورهای 50 درصد برتر در 22 حوزه مختلف علمی دنیا را مشخص کرد (کلیه رشته های دنیا در 22 حوزه علمی طبقه بندی شده اند). به بخش InCite هم اشاره شد که با استفاده از این بخش می توان جایگاه علمی  یک فرد در جهان در یک رشته علمی خاص را تعیین نمود. ایشان همچنین در ادامه به بخش محققین پراستناد (Citation Laureates) که صاحبان تفکر پیشرو در جهان هستند اشاره کردند. در ادامه اظهار داشتند خوشبختانه کشور ایران در هر 22 حوزه علمی توانسته است در جایگاه 50 درصد برتر کشورهای جهان قرار گیرد و دانشگاه تهران در 13 حوزه علمی توانسته است در جمع موسسات علمی یک درصد برتر جهان قرار گیرد. وی در ادامه نظام های رتبه بندی دانشگاه ها و شاخص های مورد توجه در امتیازبندی آنها را معرفی کرد و نشان داد که برخی از شاخص های علمی سنجی چقدر می توانند در رتبه بندی موسسات علمی  تاثیرگذار باشند. ایشان در پایان بیان کردند هرچند آمارها نسبتا دلخوش کننده هستند ولی تا رسیدن به جایگاه های بالاتر و واقعی تر علمی، نیاز توانمندسازی اعضای هیات علمی خصوصا اعضای جوان تر و آموزش ساز و کار و جزییات مسیر حرکت به نسل آینده هستیم.

بخش پایانی نشست به تبادل نظر و جمع بندی اختصاص یافت.