لینک حضور در جلسه سخنرانی: Skyroom.online/ch/sci-ut/pm

چکیده سخنرانی:

شگفتی های بیابان های ایران

جغرافیای طبیعی ایران به گونه ای است که ایرن سرزمین دارای زیباترین و متنوع ترین زیست بوم های بیابانی و شبه بیابانی است. زیست بوم های بیابانی در مناطق وسیعی از مرکز ایران واقع در دشت کویر و بیابان لوت قرار دارند. زیست بوم های شبه بیابانی بخش وسیعی از سرزمین ایران است که به دلیل حاکم بودن شرایط خاص شیمی خاک و آب، در معرض تنش‌های شدیدهستند که شبیه شرایط بیابانی است. مطالعه تنوع گیاهی بیابان های ایران از مهمترین اهداف پژوهشی نگارنده بوده که از اوایل دوران دانشجویی در ابتدای دهه 60 شمسی شروع و به طور پیوسته با انجام تحقیقات متعدد در گروه های مختلف گیاهی، چه از نظر تنوع و چه از نظر ساختار و عملکرد در گروهای مختلف گیاهی در ایران تا دنیای قدیم ادامه داشته است. به طور خلاصه می توان گفت که بیابان های ایران دارای 10 ویژگی خاص هستند که در "ترین های" زیر خلاصه می شود:  1. زیباترین؛ 2. متنوع ترین؛ 3. با نمک ترین؛ 4. داغترین؛ 5. پر آب ترین؛ 6. C4 ترین؛ 7. گچی ترین؛ 8. پر اعجاز ترین؛ 9. شکننده ترین و 10. کم شناخته ترین.

زیبایی چشم اندازهای بیابانی ایران، هم در بیابان لوت با بزرگترین تل ماسه های بیابانی در جهان و کلوت های فوق العاده زیبا، و هم در دشت کویر با داشتن دشت های شور وسیع و تپه های ماسه ای و جزایر کوهستانی هر بیینده‌ای را مجذوب می‌کند. تنوع حیات گیاهی و جانوری در بیابان‌های ایران تقریبا در همه گروه ها از دیر باز برای محققان جذاب بوده است. ایران با 27 میلیون هکتار خاک شور، با نمک ترین کشوره در کمربند خشک دنیای قدیم است و رکورد بالاترین درجه ثبت شده در سطح زمین از آن بیابان لوت چه در ثبت مستقیم در زمین در فروردین ماه توسط نگارنده 78.2 درجه سانتیگراد و چه براساس داده های ماهواره ای رصد شده در سال 2018، 80.83 درجه سانتیگراد بوده است. اما تنوع زیستی بیابان های ایران مدیون وجود آب در اکوسیستم های بیابانی ایران است. آب بیابان های ایران هم از بارش های مقطعی تامین می شود، هم توسط جریان رودخانه هایی که از کوه های اطراف جریان پیدا می کنند و هم توسط جریان آب های زیر زمینی در حوضه های آبریز متعدد دریافت می شود. بیابان های ایران برای محققان گیاهشناسی به دلیل تکامل و رویش گروه های مختلف گیاهان چهار کربنه (C4)، بخصوص در دولپه‌ایها بسیار مهیج است. زیست بوم های شبه بیابانی گچی و مارنی ایران هم زیبا و هم بسیار جالب هستند. ایران با 345 گونه گچ‌ رُست و 104 گونه گچ دوست انحصاری در دنیای قدیم مقام اول را در چهار قاره دارد. موجوداتی که در بیابان های ایران زندگی می کنند تکامل های عجیبی پیدا کرده اند که از کشف فتوسنتز چهار کربنه در یک سلول تا حضور میگوی آبزی در تالاب های فصلی در بیابان لوت گرفته تا زندگی پستاندارانی چون روباه شنی در جای جای لوت هر محققی را در تعجب وا می دارد. اما بیابان های ایران از جمله شکننده ترین زیست بوم های ایرانند که به دلیل تغییرات شگرف در توازن هیدرولوژی ناشی از سدسازی های زیاد و برداشت آبهای زیر زمینی یکی پس از دیگری خشک شده و با از دست دادن حیات گیاهی و جانوری به کانون‌های تولید ریزگرد و مرگ و دفن مهمترین گونه های گیاهی و جانوری می شوند. این در حالی است که هنوز دانش ما در مورد این زیست بوم ها بسیار کم است؛ چه بسا با از بین رفتن آنها بسیاری از مهمترین، با ارزش ترین، سازگارترین و پیچیده ترین سیستم های حیاتی زنده قبل از آنکه شناخته شوند در اثر نا بخردی ما در سطح کشوری و افزایش گرمای کره زمین، برای همیشه در مسیر انقراض ابدی هستند.

فیلم سخنرانی